Ο τελευταίος φιλόσοφος της νεοπλατωνικής σχολής των Αθηνών (5ος-6ος αιώνας μ.Χ.), έγραψε Υπομνήματα (=σχόλια) στα έργα του Πλάτωνα με ενδιαφέρον κυρίως για την οντολογία και τη μεταφυσική.

Βίος και έργα

Ο Δαμάσκιος καταγόταν από τη Δαμασκό της Συρίας και σπούδασε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Βρέθηκε στην Αθήνα ως δάσκαλος της ρητορικής την εποχή ακόμα που ζούσε ο Πρόκλος. Επηρεάστηκε από τον Ισίδωρο, μέλος του πλατωνικού κύκλου και επικεφαλής της νεοπλατωνικής σχολής των Αθηνών, και από τότε άρχισε να ασχολείται με τη φιλοσοφία. Επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια για να σπουδάσει φιλοσοφία στη σχολή του Αμμώνιου Ερμείου (πβ. η νεοπλατωνική σχολή της Αλεξάνδρειας). Ξαναπήγε στην Αθήνα όπου έγινε σχολάρχης (δηλαδή, επικεφαλής) της νεοπλατωνικής σχολής των Αθηνών, ο τελευταίος πριν κλείσει οριστικά με το διάταγμα του Ιουστινιανού (το 529 μ.Χ.) (πβ. Αποδημία φιλοσόφων και παρακμή της νεοπλατωνικής σχολής των Αθηνών). Μετά από περιπλάνηση σε Περσία και Ρώμη, κατέληξε στη Δαμασκό. Από τα πολλά έργα που έγραψε έχουν σωθεί πέντε: τρία υπομνήματα σε πλατωνικούς διαλόγους (στον Παρμενίδη, Φαίδωνα, Φίληβο), αποσπάσματα από τον Βίο Ισιδώρου, και το Περί αρχών.

Τα πλατωνικά Υπομνήματα

Τα Υπομνήματα του Δαμάσκιου προέκυψαν από τα προφορικά του μαθήματα. Εκεί πρώτα έκαναν ανάγνωση του πλατωνικού διαλόγου τμηματικά, μετά ανάγνωση της ερμηνείας από το Υπόμνημα του Πρόκλου, και τέλος ο Δαμάσκιος έκανε κριτική στην ερμηνεία του Πρόκλου. Άρα, θα λέγαμε ότι ο Δαμάσκιος έγραψε Υπομνήματα πάνω στα Υπομνήματα άλλων συγγραφέων που είχαν γράψει για τους πλατωνικούς διαλόγους.

Το συστηματικό έργο Περί αρχών

Όπως ο Πρόκλος, έτσι και ο Δαμάσκιος πίστευε ότι η αλήθεια έχει διατυπωθεί με διαφορετικούς αινιγματικούς τρόπους από όλους τους λαούς χωρίς οι απόψεις τους να συγκρούονται. Για παράδειγμα, οι πυθαγόρειες και ορφικές δοξασίες συνδέονται αρμονικά με τις θέσεις του Πλάτωνα και τους Χαλδαϊκούς λογίους. Στο έργο του Περί αρχών ο Δαμάσκιος υποστηρίζει ότι το Εν (δηλαδή ο Θεός), όπως το εννοεί ο Πλωτίνος και ο Πρόκλος, δεν είναι κάτι απόλυτο σε έναν ανώτερο κόσμο αλλά συνδέεται με το Ον και τον Νου. Ο Δαμάσκιος προσπαθεί να κατανοήσει την πρώτη αρχή του κόσμου με τρόπο που να μην είναι αντιφατικός. Πίσω από το Εν του Πλωτίνου κρύβεται μια αρχή κρυφή και δυσνόητη, γι αυτό ο Δαμάσκιος την περιγράφει με όρους της αποφατικής θεολογίας (δηλαδή, με αρνητικές προτάσεις: τι δεν είναι). Υπάρχει, λοιπόν, μία αρχή πέρα από όλα τα πράγματα την οποία δεν μπορούμε να εκφράσουμε, είναι απόρρητη, ιερή, ασύλληπτη, και πέφτουμε σε αντιφάσεις γιατί δεν μπορούμε να την καταλάβουμε. Στο σύστημα του Δαμάσκιου μετά την πρώτη αρχή ακολουθεί το Εν το οποίο πολλαπλασιάζεται και δημιουργεί το Ον.

Ιστορική σημασία

Ο Δαμάσκιος δεν επηρέασε ιδιαίτερα τους μεταγενέστερους στοχαστές. Αυτό οφείλεται στο ότι δεν έκανε αυστηρή κριτική στον Πρόκλο, τα κείμενά του είναι δύσκολα και τα θέματά του αφηρημένα. Ασχολήθηκε με τη μεταφυσική, διατύπωσε αληθινές απορίες όπως ο Σωκράτης, και ήθελε να δείξει το μυστήριο πίσω από την αρχή του κόσμου χωρίς να δώσει έτοιμες απαντήσεις. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια άρχισε να αναγνωρίζεται η προσφορά του στη φιλοσοφία.

Ιάμβλιχος: η υπεράσπιση της θεουργίας

Ιάμβλιχος: η υπεράσπιση της θεουργίας

Ο σημαντικότερος, μετά τον Πλωτίνο, εκπρόσωπος του αρχαίου...

Ο Περικλής και ο κύκλος του

Ο Περικλής και ο κύκλος του

Ο Περικλής δέσποσε στην πολιτική ζωή της Αθήνας για...

Η δικαιοσύνη στον Πλάτωνα

Η δικαιοσύνη στον Πλάτωνα

Η δικαιοσύνη είναι βασική έννοια στην ηθική και πολιτική...

Ο ρόλος του μύθου στο έργο του Πλάτωνα

Ο ρόλος του μύθου στο έργο του Πλάτωνα

Το πλατωνικό έργο περιλαμβάνει σημαντικό αριθμό μυθικών...