Κατηγορία: Φιλοσοφικές θεωρίες

Η γνώση στον Πλάτωνα

Ο Πλάτων αντιμετωπίζει το πρόβλημα της γνώσης σε αρκετούς διαλόγους. Πουθενά όμως δεν αναπτύσσει μια πλήρη θεωρία. Σε κάθε περίπτωση απορρίπτει τις αισθήσεις ως πηγή έγκυρης γνώσης και υποδεικνύει την εκπαίδευση και τη διανοητική άσκηση ως μέθοδο πρόσβασης στην γνώση των Ιδεών.

Σωκρατικοί διάλογοι

Στους διαλόγους της πρώιμης συγγραφικής περιόδου του Πλάτωνα δεν μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία για τη θέση του σχετικά με τη γνώση. Εκεί παρουσιάζεται ο Σωκράτης να υποστηρίζει ότι δεν γνωρίζει τίποτα (εν οίδα ότι ουδέν οίδα). Σε αυτούς τους διαλόγους ο Σωκράτης φαίνεται ότι έχει μια έμφυτη ικανότητα να αντιλαμβάνεται τις ηθικές αλήθειες που αναζητά. Η ικανότητά του όμως αυτή δεν είναι προϊόν διανοητικής άσκησης και περιορίζεται μόνο σε θέματα ηθικής.

Η γνώση ως «ανάμνηση»

Ο Πλάτων κατανοεί σταδιακά ότι θα πρέπει να βρει έναν τρόπο για να θεμελιώσει την γνώση αλλά και να περιγράψει πως αυτή αποκτάται.

Στο Μένωνα

και

τον Φαίδωνα

κάνει διάκριση μεταξύ θνητού σώματος και αθάνατης ψυχής. Σε αυτούς τους διαλόγους φαίνεται να υποστηρίζει τη θεωρία της μετεμψύχωσης. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή η ψυχή ενσωματώνεται σε διάφορα σώματα και ζει πολλές ζωές. Στον Μένωνα το ερώτημα που τίθεται είναι: «πώς μαθαίνουμε κάτι;». Αν κάτι ήδη το γνωρίζουμε δεν υπάρχει λόγος να το μάθουμε. Εάν πάλι δεν το γνωρίζουμε τότε πως αντιλαμβανόμαστε ότι το μάθαμε; Για να επιλύσει αυτό το παράδοξο ο Πλάτων χρησιμοποιεί μια εκδοχή της θεωρίας της μετεμψύχωσης. Πριν εισέλθει σε κάποιο σώμα η ψυχή έχει γνωρίσει τις αιώνιες Ιδέες. Η γνώση όμως αυτή λησμονείται όταν η ψυχή εισέρχεται στο σώμα. Κατά τη διαδικασία της μάθησης η γνώση που έχει αποκτηθεί είναι δυνατόν να επανακτηθεί. Η γνώση συνεπώς είναι ανάμνηση των όσων έχει γνωρίσει η ψυχή πριν εισέλθει στο σώμα. Με τη θεωρία της μετεμψύχωσης και τη σχέση της με τη γνώση ο Πλάτων δηλώνει ότι στο κάθε άνθρωπο υπάρχει έμφυτη γνώση που με την κατάλληλη διαδικασία μπορεί να επανακτηθεί.

Η αλληγορία της «γραμμής» στην Πολιτεία

Στο 6ο βιβλίο

της Πολιτείας

, περιγράφει τη διαδικασία προς την απόκτηση γνώσης με μια γραμμή. Η γραμμή αυτή τέμνεται σε δύο άνισα μέρη. Το μεγαλύτερο μέρος αντιστοιχεί στα όντα που μπορούμε να αντιληφθούμε με την νόηση ενώ το μικρότερο σε εκείνα που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις. Το κάθε μέρος με τη σειρά του υποδιαιρείται σε άλλα δύο άνισα μέρη. Το αισθητά στα είδωλά τους και στα αντικείμενα, ενώ τα νοητά στα μαθηματικά μεγέθη και τις Ιδέες. Η γραμμή συμβολίζει μια γνωστική διαδικασία που ξεκινά από τα είδωλα (τις σκιές των αισθητών αντικειμένων) και προχωρά στα πραγματικά αντικείμενα για να συνεχίσει με τις μαθηματικές έννοιες και να καταλήξει στις Ιδέες. Με αντίστοιχο τρόπο ο Πλάτων οργανώνει και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ιδανικής του πολιτείας: λίγοι από τους πολίτες θα επιλεγούν για να σπουδάσουν επί δέκα χρόνια τις μαθηματικές επιστήμες, και ελάχιστοι από αυτούς, οι φιλόσοφοι-βασιλείς, θα φθάσουν στη γνώση των Ιδεών. Ο Πλάτων θεωρεί ότι οι φυσικές προδιαγραφές του ατόμου, η σκληρή διανοητική του προσπάθεια και η πολύχρονη εκπαίδευση δίπλα στον κατάλληλο δάσκαλο είναι προαπαιτούμενα για να φθάσει κάποιος στο τελικό στάδιο της πραγματικής γνώσης.

Δημόκριτος (και Πλάτων)

Δημόκριτος (και Πλάτων)

Ο τελευταίος προσωκρατικός φιλόσοφος, ο εισηγητής της...

Ιταλική Αναγέννηση και πλατωνισμός

Ιταλική Αναγέννηση και πλατωνισμός

Χαρακτηριστικό της ιταλικής Αναγέννησης (14ος-16ος αιώνας)...

Ιωάννης Σκώτος Εριγένης

Ιωάννης Σκώτος Εριγένης

Με τον Εριγένη (Ιρλανδία, 9ος αιώνας μ.Χ.) ο δυτικός...

Γερμανικός ιδεαλισμός, εγελιανή διαλεκτική και Πλάτων

Γερμανικός ιδεαλισμός, εγελιανή διαλεκτική και Πλάτων

Ο γερμανικός ιδεαλισμός στρέφεται στην πλατωνική φιλοσοφία,...